Elmi nəşrlərin etikası elmi nəşrlərin yaradılması, yayılması və istifadəsi prosesində müəlliflər, rəyçilər, redaktorlar, naşirlər və oxucular arasındakı münasibətlərdə peşəkar davranış normaları sistemidir. «Məktəbəqədər və ibtidai təhsil» jurnalının nəşr etikası siyasəti Nəşr Etikası Komitəsinin (The Committee on Publication Ethics – COPE) tövsiyələrinə və standartlarına əsaslanır.
Naşir üçün etik qaydalar
Fəaliyyət müddətində naşir müəllif hüququ ilə qorunan əsərlərin çapı üçün məsuliyyət daşıyır, bu da aşağıdakı fundamental prinsip və prosedurlara uyğun olmağı tələb edir:
· Bu tələblərə uyğun olaraq redaksiya heyəti, redaksiya və nəşriyyat qrupu, redaksiya heyəti, həmməruzəçilər və müəlliflər tərəfindən etik vəzifələrin yerinə yetirilməsini təşviq etmək.
· Dərc olunan materialların etik cəhətlərinə dair iddialara baxılmasında jurnalın redaksiya heyətinə dəstək olmaq və bu, redaktorların vəzifələrinin icrasını asanlaşdırırsa, digər jurnallar və ya nəşriyyatlarla qarşılıqlı əlaqədə olmağa kömək etmək.
· Müəlliflərdən alınan nəşrin və dərc olunmazdan əvvəl hər hansı bir məlumatın məxfiliyini təmin etmək.
· Jurnalın fəaliyyətinin kommersiya layihəsi olmadığını və qazanc əldə etmək məqsədi daşımadığını başa düşmək.
· Düzəlişlər, dəqiqləşdirmələr, təkziblər və zərurət olduqda üzr istəməyi dərc etməyə həmişə hazır olmaq.
· Redaksiya heyətinə plagiat və qeyri-dəqiq məlumatlar daşıyan materialların rədd etmə imkanını təmin etmək.
· Əlyazmanın hazırlanması bu jurnalda qəbul edilmiş və Nəşriyyat Evi ilə razılaşdırılmış qaydaları pozduqda, naşir (redaktor) əlyazmanı rədd etmək və ya müəllifdən onun yekunlaşdırılmasını tələb etmək hüququna malikdir.
· Məqalə, dərc olunmaq üçün qəbul edilərsə, ümumi istifadəyə verilməli və müəllif hüquqları qorunmalı.
· Müəllif məqalədə belə bir məlumat verərsə, tədqiqatın maliyyə dəstəyi barədə məlumat yerləşdirmək.
· Hər hansı məzmun, qrammatik, semantik,üslub və ya digər səhvlər olduqda, redaksiya heyəti onların aradan qaldırılması üçün bütün tədbirləri görür.
· Məqalədə təqdim olunan redaksiya sübutlarını müəllif ilə əlaqələndirmək.
· Jurnalın nəşrini gecikdirməmək.
Elmi nəşrin müəllifi üçün etik qaydalar
"Məktəbəqədər və ibtidai təhsil" elmi jurnalına material təqdim edərkən müəllif (və ya müəlliflər qrupu) elmi tədqiqatların nəticələrinin yeniliyi və etibarlılığı üçün əsas məsuliyyət daşıdığını başa düşür və bu, aşağıdakı prinsiplərə əməl etməyi nəzərdə tutur:
· Məqalə müəllifləri tədqiqatın etibarlı nəticələrini verməlidirlər. Yalan və ya saxta olduğu bilinən ifadələr qəbul edilməzdir.
· Müəlliflər təqdim olunan əlyazmada təsvir edilmiş tədqiqatın nəticələrinin tamamilə orijinal olmasını təmin etməlidirlər. Götürülmüş fraqmentlər və ya ifadələr müəllifin və əsl mənbənin mütləq göstərilməsini ehtiva edir. Hər hansı bir formada plagiat, o cümlədən sənədləşdirilməmiş sitatlar, digər insanların araşdırmalarının nəticələrinə parafrazasiya və ya hüquqlar verilməsi qeyri-etik və yolverilməzdir. İstinad olmadan özgə fikirlərin mövcudluğu redaksiya tərəfindən plagiat kimi qiymətləndiriləcəkdir.
· Müəlliflər əlyazmada yalnız orijinal faktlar və məlumatlar təqdim etməyə borcludurlar; digər tədqiqatçıların təcrübələrini yoxlamaq və təkrarlamaq üçün kifayət qədər məlumat vermək; əldə edilmiş məlumatları açıq yazılı icazə olmadan istifadə etməmək; məlumatların uydurma və saxtalaşdırılmasının qarşısını alır.
· Məqalənin təkrar nəşrinə icazə verilmir. (Müəllif Anketində müəllif əsərin ilk dəfə nəşr olunduğunu göstərməlidir). Əlyazmanın ayrı-ayrı elementləri əvvəlcədən dərc olunmuşdursa, müəllif daha əvvəlki əsərlərə istinad etməli və yeni əsərin əvvəlkindən fərqlərini göstərməlidir.
· Müəlliflərin başqa bir jurnala nəşr üçün göndərilən və ya dərc edilməsi təsdiqlənən əlyazması habelə başqa bir jurnalda əvvəlcədən dərc edilmiş məqaləsini təqdim etməməlidirlər.
· Tədqiqatın gedişatına müəyyən dərəcədə təsir göstərən bütün şəxslərin töhfəsini tanımaq lazımdır, xüsusən məqalədə tədqiqat üçün əhəmiyyətli olan əsərlərə istinadlar olmalıdır.
· Müəlliflər üçüncü tərəfin araşdırmalarını tənqid edərkən və ya şərh verərkən etik normalara riayət etməlidirlər.
· Məqalənin həmmüəllifləri tədqiqata mühüm töhfə verən bütün şəxsləri göstərməyə borcludurlar.Tədqiqat işində iştirak etməyən şəxslərin həmmüəlliflər arasında göstərilməsi yolverilməzdir.
· Müəlliflər redaksiya heyətinin və rəyçilərin işinə hörmətlə yanaşmalı,rəyçilərin rəylərinə riayət etməli və ya onları əsaslı açmalıdırlar.
· Müəlliflər əlyazmanı jurnalda qəbul edilmiş qaydalara uyğun təqdim edib hazırlamağa borcludurlar.
· Müəllif məqalənin baxılma mərhələsində və ya dərc edildikdən sonra əhəmiyyətli səhvlər və qeyri-dəqiqlik aşkar edərsə, dərhal redaksiya heyətinə məlumat verməlidir.
· Müəlliflər redaksiya heyətinə və ya naşirə orijinal məqalənin doğruluğunun sübutunu təqdim etməli, redaktor heyəti və ya naşir bu barədə üçüncü şəxslərdən xəbərdar olduqda əhəmiyyətli səhvləri düzəltməlidirlər.
Resenzentlər (rəyçilər) üçün etik qaydalar
Resenzent müəllif hüquqları ilə qorunan materialın elmi ekspertizasını təmin edir, buna görə onun hərəkətləri qərəzsiz olmalı və aşağıdakı prinsiplərə söykənməlidir:
· Rəyə göndərilmiş material məxfi hesab edilir, bu səbəbdən redaksiyanın icazəsi olmadan üçüncü şəxslərə baxılmaq və ya müzakirə üçün verilə bilməz
· Təqdim olunan əlyazmaların müəlliflərin əqli mülkiyyəti olduğunu və daşıdıqları məlumatların bölüşmək mümkün olmayan məlumatlar olduğunu rəyçilər bilməlidirlər. Məxfiliyin pozulması yalnız o halda mümkündür ki, bir rəyçi məqalədə göstərilən məlumatların etibarsız və ya saxtalaşdırılmış olması qərarına gədikdə.
· Rəyçi baş redaktorun diqqətini yoxladığı əlyazmanın hər hansı digər əsərlə əsaslı və ya qismən oxşarlığına, habelə bu və ya digər müəllifin əsərlərində əvvəllər dərc olunmuş müddəalara, nəticələrə və dəlillərə istinadların olmaması faktlarına yönəltməlidir.
· Rəyçi məqalədə göstərilməyən müvafiq məqalələri qeyd etmək məcburiyyətindədir (məqalədə).
· Rəyçi tədqiqatın nəticələrinə obyektiv və əsaslandırılmış qiymət verməyə, dəqiq, əsaslandırılmış tövsiyələr verməyə borcludur. Müəllifin rəyçi tərəfindən şəxsi tənqidi yolverilməzdir.
· Rəyçinin rəyləri obyektiv və əsaslı olmalı, əlyazmanın elmi səviyyəsini artırmağa yönəlməlidir.
· Rəyçi konkret faktlara əsaslanaraq qərar qəbul etmək və qərarını təsdiq etməyə borcludur. Rəyçilər öz ehtiyacları üçün əlyazmaların surətlərini çıxarda bilməzlər.
· Rəyçilər dərc olunmadan əvvəl əsərin məzmunundan irəli gələn biliklərdən faydalana bilməzlər.
· Əgər rəyçinin fikrincə o, əlyazmanın qiymətləndirilməsi üçün kifayət qədər ixtisas sahibi deyil və ya obyektiv ola bilmir, məsələn müəllif və ya təşkilatla maraq ziddiyyəti olduqda, o zaman öz tələbi ilə redaktora məlumat verib, ona verilmiş əlyazmaya baxılması prosesindən kənarlaşdırılmalıdır.
· Məqalə üzrə resenziya məxfidir. Rəyçinin tam adını yalnız məsul katib və jurnalın baş redaktoru bilməlidir. Bu məlumatı yaymaq qadağandır.
Baş redaktor üçün etik qaydalar
Fəaliyyəti müddətində baş redaktor müəllif hüquqları ilə qorunan əsərlərin dərcinə cavabdehdir, bu da aşağıdakı fundamental prinsiplərin tətbiq edilməsini şərtləndirir:
· Nəşrə qərar verərkən elmi jurnalın baş redaktoru məlumatların təqdim olunmasının etibarlılığını və baxılan işin elmi əhəmiyyətini rəhbər tutur.
· Baş redaktor müəlliflərin irqindən, cinsindən, cinsi oriyentasiyasından, dini etiqadından, mənşəyindən, vətəndaşlığından, sosial vəziyyətindən və siyasi üstünlüklərindən asılı olmayaraq əlyazmaların intellektual məzmununu qiymətləndirməlidir.
· Baxış üçün təqdim olunan əlyazmalardan əldə edilmiş yayımlanmamış məlumatlar şəxsi məqsədlər üçün istifadə edilməməli və müəllifin yazılı razılığı olmadan üçüncü şəxslərə verilməməlidir. Redaktə zamanı əldə edilən məlumatlar və ya fikirlər gizli saxlanılmalı və şəxsi mənfəət üçün istifadə edilməməlidir.
· Fəaliyyəti dövründə baş redaktor:
- jurnalı daim təkmilləşdirməlidir;
- ifadə azadlığı prinsipinə əməl etməlidir;
- jurnalın oxucularının və müəlliflərinin ehtiyaclarını ödəməyə çalışmalıdır;
- işgüzar maraqların təsirini və ya materialların dərc olunmasına qərar vermək siyasətini istisna etməlidir;
-aşağıdakı əsas meyarları nəzərə alaraq materialların nəşrinə qərar verməlidir: əlyazmanın jurnalın tematikasına uyğunluğu; təqdim olunan məqalənin aktuallığı, elmi yeniliyi və elmi əhəmiyyəti; materialın təqdim edilməsinin aydınlığı; nəticələrin etibarlılığı və nəticələrin bütövlüyü. Tədqiqatın keyfiyyəti və aktuallığı onun dərc edilməsi barədə qərar üçün əsasdır;
-yayılan materialların yüksək keyfiyyətini təmin etmək və şəxsi məlumatların məxfiliyini qorumaq üçün bütün məqbul tədbirləri görmək;
-məqalənin dərc edilməsi ilə bağlı son qərar qəbul edərkən rəyçilərin tövsiyələrini nəzərə almaq. Nəşr haqqında qərar üçün məsuliyyəti tamamilə jurnalın redaksiyası daşıyır;
-məqalənin qəbul edilməsi və ya rədd edilməsi barədə qərarı əsaslandırmaq;
- nəzərdən keçirilmiş materialın müəllifinə tədqiqat mövqeyini əsaslandırmaq imkanı vermək;
- redaksiya heyətinin tərkibi dəyişdirildikdə, materialın dərc edilməsi ilə bağlı birinin əvvəlki qərarları ləğv edilmir.
· Baş redaktor plagiat olduğuna inanmaq üçün kifayət qədər əsas varsa, məlumatın yayımlanmasına icazə verməməyə borcludur.
· Baş redaktor naşir ilə birlikdə əlyazmalara və ya dərc olunan materiallara dair iddiaları cavabsız qoymamalıdır, həmçinin münaqişə vəziyyətində olduqda pozulmuş hüquqların bərpası üçün bütün zəruri tədbirləri görməlidir.
Məqalələrin dərc edilməsinə dair etik qaydalar
· Redaksiya heyətinin etik davranış qaydalarına uyğunluq
· Məqalələrin rədd edilməsi qaydalarına uyğunluq.
· Akademik yazının bütövlüyünün qorunması.
· Kommersiya maraqları olduqda intellektual və etik standartlara zərərin vurulmasının qarşısının alınması.
· Lazım olduqda düzəlişlər, dəqiqləşdirmələr, rədd və üzrlər dərc etməyə hazır olmaq.
· Plagiat və saxta məlumatların yayımının qarşısının alınması.
